Potop szwedzki

1. Przyczyny wojen ze Szwecją:
– rywalizacja o panowanie nad Bałtykiem
– pretensje polskich Wazów do tronu szwedzkiego
– Szwecja posiadała liczną i bitną armię oraz dobrą flotę
– chęć zdobycia żyznych ziem
– problemy Rzeczpospolitej w połowie XVII w. (powstanie Chmielnickiego wsparte przez Tatarów, najazd rosyjski) zapowiadały łatwe zwycięstwo (stąd najazd szwedzki w 1655 r.) – Hieronim Radziejowski
2. Potop szwedzki 1655-1660
najazd króla Szwecji Karola X Gustawa na Rzeczpospolitą
Wkroczenie wojsk szwedzkich do Wielkopolski od zachodu lub (tutaj)
— kapitulacja pod Ujściem (Wielkopolska poddaje się Szwedom VII 1655)
Kapitulacja pod Ujściem
— ugoda w Kiejdanach (hetman wielki litewski Janusz Radziwiłł poddaje Wielkie Księstwo Litewskie Szwedom VIII 1655)
Radziwiłłowie (Janusz i Bogusław) przechodzą na stronę Szwedów. Układ w Kiejdanach.
— Szwedzi opanowali znaczne tereny RP (z miast znaczniejszych: Gdańsk, Poznań, Warszawę i Kraków)
— Jan Kazimierz uciekł na Śląsk
— oblężenie Jasnej Góry (XI-XII 1655) obroną kieruje przeor Augustyn Kordecki
Klasztor na Jasnej Górze
Obrona Częstochowy
— kontrybucje, wysokie podatki, gwałty i grabieże – wzmagają opór
— rozwój partyzantki (wojna podjazdowa, szarpana)
— powrót króla (XII 1655)
Powrót króla do kraju. Jan Kazimierz uratowany przez górali (zobacz też Wąwóz Szopczański)
Chorągwie Rzeczypospolitej
— Wojna podjazdowa Stefana Czarnieckiego
Wojna szarpana (podjazdowa, partyzancka). Upadek morale w szwedzkich szeregach. Bitwa. Sojusznicy tatarscy.
Modły chorągwi lipkowskiej
1656 r.
— książę elektor uznaje zwierzchnictwo Karola X Gustawa
— zwycięstwo Czarnieckiego pod Warką
— śluby lwowskie Jana Kazimierza
— odbicie Warszawy
— traktat w Radnot (próba rozbioru Polski między: Szwecję, Brandenburgię, Radziwiłłów, Chmielnickiego, Siedmiogród)
1657
— najazd księcia Siedmiogrodu Jerzego Rakoczego na Polskę (wyprawa odwetowa Jerzego Lubomirskiego na Siedmiogród)
— Dania i Habsburgowie po stronie Polski
— traktaty welawsko-bydgoskie książę elektor przeszedł na stronę Polski (w zamian uzyskał suwerenność w Prusach Książęcych i prawo przemarszu wojsk przez Prusy Królewskie)
1660
— klęska Szwecji (pokonana przez koalicję: RP, Austria, Brandenburgia, Dania, Holandia)
— pokój w Oliwie (Szwedzi mieli zwrócić zagrabione łupy, Polska zrzekła się części Inflant, Jan Kazimierz zrzekł się szwedzkiej korony)
3. Skutki wojen ze Szwedami
– wyniszczenie ziem polskich
– straty ludności po potopie ok 30-35%
– zubożenie ludności, w tym szlachty
– głód
– agraryzacja miast
– upadek gospodarczy (zmniejszenie eksportu zboża)
– wzrost znaczenia magnatów
– wzmocnienie katolicyzmu (śluby lwowskie)
– rozwój kontrreformacji (wygnanie arian 1658 r.)
– słabość polskiej armii