Jeśli przed egzaminem gimnazjalnym te hasła nic Ci nie mówią – to wiedz, że coś się dzieje…

HISTORIA

Klasa I
Bliski Wschód
nazwy epok historycznych, dzieje, historia, historyk, nauki humanistyczne, epoka historyczna, źródło historyczne, źródła pisane, aktowe, opisowe, niepisane, historia regionalna, narodowa, powszechna, „historia jest nauczycielką życia”, historia: jako dzieje (to, co się wydarzyło w przeszłości) i jako relacja o dziejach (opis i badanie), chronologia, rok, wiek, tysiąclecie, milenium, epoka, era, przed naszą erą, nasza era, starożytność, średniowiecze, epoka nowożytna, epoka najnowsza (współczesna), znaczenie daty narodzin Chrystusa dla chrześcijańskiej rachuby czasu, mierzenie czasu, określanie wieków, prehistoria, epoka, paleolit, epoka kamienia łupanego, epoka kamienia gładzonego, neolit, era metali, człowiek pierwotny, gromada, krzemień, zbieractwo, łowiectwo, koczowniczy tryb życia, sztuka prehistoryczna, Starożytny Wschód, kultura, społeczeństwo, neolit, era metali, rewolucja neolityczna, osiadły tryb życia, ród, kapłani, kult religijny, tkactwo, ceramika, handel, społeczny podział pracy, epoka brązu, epoka żelaza, Mezopotamia, Międzyrzecze, Sumerowie, państwa-miasta Sumerów, Babilonia, ludy semickie, cywilizacja, państwo, monarchia despotyczna, politeizm, pismo klinowe, prawo, religia, epos, zikkurat, kapłani, wieża Babel, kodeks, kodeks Hammurabiego, ogrody Semiramidy (wiszące ogrody), „Egipt – darem Nilu”, państwo, społeczeństwo, faraon, delta, katarakta, oaza, sieć irygacyjna, władza absolutna/despotyczna, politeizm, skrybowie, politeizm, kult, balsamowanie zwłok, mumia, piramida, sfinks, sarkofag, pismo piktograficzne, hieroglify, papirus, Izrael, Palestyna, Ziemia Kanaan, Jerozolima, Galilea, Judea, Synaj, Samaria, Jordan, Morze Martwe, Filistyni, Izraelici, Hebrajczycy, Żydzi, Abraham, Izaak, Jakub, Mojżesz, Saul, Dawid, Goliat, Salomon, Ziemia Obiecana, patriarcha, prorocy, Biblia, Dekalog, Arka Przymierza, psalm, niewola babilońska, monoteizm, Jahwe, judaizm, naród wybrany, Mesjasz, Ściana Płaczu, Tora, Talmud, szabat, rabin, synagoga, Stary Testament, „salomonowy wyrok”
Starożytna Grecja
Hellada, Hellenowie, Grecja, Peloponez, Attyka, Płw. Bałkański, Morze Egejskie, Kreta, Ateny, Sparta, Azja Mniejsza, Olimp, Herodot, Tukidydes, Ksenofont, Plutarch, polis, kolonia, kolonizacja, metropolia, Wielka Grecja, Minotaur, hegemonia, obywatel, polityka, prawa polityczne, agora, oligarchia, demokracja, tyrania, arystokracja, Kreta, Knossos, Mykeny, Peloponez, Troja, Achajowie, Dorowie, „Iliada i Odyseja”, Homer, koń trojański, pięta Achillesa, kultura minojska, kultura mykeńska, freski, labirynt, nić Ariadny, wierna jak Penelopa, Persowie, Dariusz, Kserkses, Miltiades, Leonidas, Temistokles, bitwy pod Maratonem (490 r. przed Chr.), pod Termopilami, pod Salaminą (480 r. przed Chr.), pod Platejami (479 r. przed Chr.), wojna peloponeska, Związek Peloponeski, Związek Morski, hegemonia, hoplita, trójrzędowiec, Lakonia, Sparta (Lacedemon), Spartanie, Spartiaci (Lacedemończycy), Likurg, periojkowie, heloci, hoplici, oligarchia, arystokracja, geruzja, eforowie, zgromadzenie ludowe, obywatel, falanga, „mówić lakonicznie”, „wrócić z tarczą lub na tarczy”, Ateny, Pireus, Attyka, Pizystrat, Drakon, Solon, Klejstenes, Perykles, demokracja bezpośrednia, ostracyzm, metojkowie, kodyfikacja prawa, strateg, demagog, zgromadzenie ludowe, areopag, Akropol, Partenon, Erechtejon, agora, oligarchia, demokracja ateńska, „drakońskie prawo”, „ostracyzm”, pierwsze igrzyska olimpijskie 776 r. przed Chr., pierwsze igrzyska nowożytne 1896 r., politeizm, antropomorfizm, bogowie olimpijscy, heros, mit, mitologia, Muzy, wyrocznia, Wielkie Dionizje, teatr, tragedia, komedia, igrzyska olimpijskie, olimpiada, filozofia, etyka, Akademia, Lykeion, cynicy, stoicy, epikurejczycy, Akropol, Partenon, Erechtejon, porządek (styl) dorycki, joński, koryncki, tympanon, ceramika, amfora, Herodot, Tukidydes, Ksenofont, Plutarch, Homer, Hezjod, Ezop, Ajschylos, Sofokles, Eurypides, Pitagoras, Euklides, Archimedes, Arystarch, Hipparch, Talesa z Miletu, Eratostenes, Poliklet, Fidiasz, Myron, Arystoteles, Sokratesa, Platona, Heraklit z Efezu, imiona bogów greckich, Aleksander Wielki (Aleksander Macedoński), Filip II, Dariusz III, filipiki, hegemonia, imperium, kultura helleńska, kultura hellenistyczna, epoka hellenistyczna, państwa hellenistyczne, Issos, Gaugamela, „węzeł gordyjski, rozciąć węzeł gordyjski”.
Starożytny Rzym
Legendy o początkach Rzymu, wilczyca, Romulus i Remus, Roma, 753 r. p.n.e., Etruskowie, Lacjum, Wieczne Miasto, Palatyn, Kapitol, półwysep apeniński, monarchia, republika, zgromadzenie ludowe, senat, senator, konsul, kwestor, edyl, cenzor, pretor, trybun ludowy, plebejusze, patrycjusze, prawo weta, łacina, Republika Rzymska, legion, sprzymierzeńcy, triumf, Punijczycy, wojny punickie, prowincja, namiestnik, imperium, romanizacja, Hannibal, proletariusze, plebejusze, patrycjusze, latyfundia, armia zawodowa, niewolnictwo, niewolnik, gladiator, amfiteatr, reforma Gajusza Mariusza, 73–71 r. przed Chr. powstanie Spartakusa, dyktator, dyktatura, imperator, pryncypat, cesarz, Cesarstwo, imperium, pax romana, plemiona germańskie, barbarzyńcy, Juliusz Cezar, Marek Antoniusz, Oktawian August, Trajan, Marek Aureliusz, Konstantyn Wielki, Teodozjusz Wielki, 44 r. przed Chr. (zabójstwo Cezara), 31 r. przed Chr. (bitwa pod Akcjum, koniec Republiki), 395 r. (podział Cesarstwa na część zachodnią i wschodnią), na mapie kierunki i zasięg podbojów rzymskich, „Chleba i igrzysk”, „Kości zostały rzucone”, „Przekroczyć Rubikon”, „veni, vidi, vici”, „I ty, Brutusie, przeciwko mnie”, imiona wybranych bogów rzymskich, Forum Romanum, Koloseum, Panteon, westalka, akwedukt, termy, limes, wał Hadriana, romanizacja, kodyfikacja, Prawo dwunastu tablic, kodeks justyniana, „Wszystkie drogi prowadzą do Rzymu”, Wergiliusz, Owidiusz, Horacy, Tytus Liwiusz, Tacyt, Seneka, Marek Aureliusz, chrześcijaństwo, monoteizm, sanhedryn, faryzeusze, Mesjasz, Ewangelie, apostoł, gmina chrześcijańska, Stary i Nowy Testament, Biblia, Kościół, biskup, męczennicy, katakumby, Herod Wielki, Poncjusz Piłat, „moralność faryzejska”, „judaszowe srebrniki”, „judaszowy pocałunek”, św. Augustyn, daty: 313 r. (edykt mediolański), 380 r. (chrześcijaństwo religią państwową), Kościół katolicki, papież, patriarcha, diakoni, synod, sobór, diecezje, edykt, zakonnicy, reguła zakonna, mnisi, pustelnicy, kontemplacja, męczennicy, święci, kult, relikwie, pielgrzymki, teologia, Ojcowie Kościoła, credo, Wulgata, homilia, eremici, Wielka Wędrówka Ludów, Upadek Cesarstwa Rzymskiego, Odoaker, Romulus Augustulus, 410 r. (zdobycie Rzymu przez Wizygotów), 476 r. (upadek Cesarstwa Rzymskiego na Zachodzie, umowna data końca starożytności), ludy barbarzyńskie, plemiona germańskie, sprzymierzeńcy, romanizacja, Wielka Wędrówka Ludów, Hunowie, kolonat, dziś: „barbarzyńca”, „wandal”.
Europa średniowieczna
tożsamość europejska, barbarzyńcy, plemiona germańskie, Celtowie, chrystianizacja, zakon, mnisi, klasztor, reguła zakonna, św. Benedykt, benedyktyni, Cesarstwo Bizantyńskie (Bizantyjskie), Kodeks Justyniana, Justynian Wielki, 1054 r. – schizma wschodnia, Cesarstwo Wschodnie, Bizancjum, ceremoniał dworski, Hagia Sophia, mozaika, fresk, ikona, Ojcowie Kościoła, sobór, cezaropapizm, patriarcha, schizma, Kościół wschodni (prawosławny), obrządek grecki, pop, cerkiew, Konstantynopol, Wędrówka Ludów, Teodoryk, Chlodwig, 496 r. – chrzest Chlodwiga, Arabowie, Mahomet, Karol Młot, 622 r. – opuszczenie przez Mahometa Mekki i udanie się do Medyny, początek ery muzułmańskiej), 732 r. – bitwa pod Poitiers, Beduini, karawana, prorok, hidżra, islam, Allah, monoteizm, muzułmanin, mahometanin, Koran, meczet, minaret, Sunna, sunnici, szyici, dżihad, kalif, kalifat, arabeski, ramadan, majordomus, dynastia, Karolingowie, Państwo Kościelne, papiestwo, cesarz, cesarstwo, hrabstwo, hrabia, marchia, margrabia, renesans karoliński, minuskuła karolińska, katedra, uniwersalizm, Karol Młot, Pepin Krótki, Karol Wielki, renesans karoliński, traktat w Verdun, Otton I, marchia wschodnia, Słowiańszczyzna połabska, I Rzesza Niemiecka, cesarz niemiecki, cesarz rzymski, Święte Cesarstwo Rzymskie Narodu Niemieckiego, cesarstwo uniwersalne, ekspansja, Iroszkoci, Anglowie, Sasi, Celtowie, Wikingowie, Normanowie, Skandynawia, Normandia, chrystianizacja, dynastia normandzka, św. Patryk, Grzegorz Wielki, Wilhelm Zdobywca, Hastings, system lenny, feudalizm, senior, wasal, komendacja, lenno, hołd lenny, inwestytura, rozdrobnienie feudalne, pokój Boży, własność niecałkowita, symonia, „Wasal mojego wasala nie jest moim wasalem”, Cyryl i Metody, Włodzimierz Wielki, Jarosław Mądry, Prasłowianie, Słowianie, Ruś Kijowska, Rusini, ród, opole, plemię, wiec, naczelnik, książę, drużyna, misjonarze, głagolica, cyrylica, liturgia słowiańska, Siemowit, Lestek, Siemomysł, Mieszko I, Dobrawa, Jordan, Hodon, teoria podboju wewnętrznego, dynastia, plemię, państwo, gród, podgrodzie, komes, kasztelan, kmieć, trybut, biskupstwo misyjne, „Dagome iudex”, 966 r. (chrzest Mieszka I), 968 r. (biskupstwo misyjne w Poznaniu), 972 r. (bitwa pod Cedynią), funkcje grodów, podgrodzi, wsi służebnych, Bolesław Chrobry, św. Wojciech, Otton III, Radzim-Gaudenty, Henryk II, misja, Prusowie, kanonizacja, męczennik, relikwie, Drzwi Gnieźnieńskie, legat papieski, diadem, arcybiskupstwo, metropolia gnieźnieńska, lennik, trybut, trybutariusz, insygnia koronacyjne, 997 r. (śmierć biskupa Wojciecha), 999 r. (jego kanonizacja), 1000 r. (zjazd gnieźnieński), 1002–1018 (wojny z Henrykiem II), 1018 r. (pokój w Budziszynie, przyłączenie Grodów Czerwieńskich), 1025 r. (koronacja Chrobrego), władza centralna, reakcja pogańska, bunt ludowy, anarchia, kryzys, Mieszko II, Brzetysław, Kazimierz Odnowiciel, monarchia patrymonialna, prawo książęce, danina, stan, podwody, stróża, poradlne, podymne, cło, myto, regalia, możnowładztwo, rycerstwo, duchowieństwo, kasztelan, komes, kmieć, gród, podgrodzie, osady służebne, dziesięcina, Bernard z Clairvaux, św. Franciszek z Asyżu, św. Tomasz z Akwinu, Dante Alighieri, Franciszek Petrarka, Giovanni Boccaccio, kultura, krąg kulturowy, średniowiecze, uniwersalizm, społeczność chrześcijańska, stan, rycerz, giermek, benedyktyni, cystersi, zakony żebracze, dominikanie, franciszkanie, siedem sztuk wyzwolonych, trivium, quadrivium, retoryka, dialektyka, scholastyka, teologia, żywoty świętych, kronika, chorał gregoriański, styl romański, styl gotycki, sklepienie kolebkowe, portal, witraż, prezbiterium, sklepienie krzyżowo-żebrowe, ratusz, katedra, sukiennice, pergamin, uniwersytet, osadnictwo, czynsz, socha, sierp, dwupolówka, trójpolówka, pług żelazny, kosa, urbanizacja, mieszczaństwo, patrycjat, pospólstwo, plebs, czeladnik, burmistrz, rada miejska, cechy, gildie, gospodarka towarowo-pieniężna, Grzegorz VII, cesarza Henryk IV, Canossa, Cluny, ,,czarne stulecie”, symonia, opactwo, konklawe, kardynał, celibat, inwestytura, pontyfikat, konkordat, klątwa, prawo kanoniczne, „Dictatus papae”, 1095 r. (synod w Clermont), 1096 r. (wyprawa ludowa, I wyprawa krzyżowa), 1204 r. (IV wyprawa krzyżowa), 1291 r. (upadek Akki), krucjaty, krzyżowcy, synod, Turcy Seldżuccy, Ziemia Święta, Królestwo Jerozolimskie, zakony rycerskie, rycerskość, Wielka Karta Swobód, monarchia stanowa, stan, przywilej, parlament, Kapetyngowie, Plantageneci, Stany Generalne, Izba Gmin, Izba Lordów, Filip II August, Ludwik IX Święty, Henryk II Plantagenet, Ryszard Lwie Serce, Jan bez Ziemi, Bolesław Śmiały, Władysław Herman, Sieciech, konflikt Bolesława Śmiałego z biskupem krakowskim Stanisławem (św. Stanisław), trybut, chrystianizacja, testament, testament Krzywoustego, statut, zasada senioratu, senior, juniorzy, dzielnica senioralna, dzielnice dziedziczne, Zbigniew, Bolesław Krzywousty i jego synowie, rozbicie dzielnicowe, Władysław II, Bolesław Kędzierzawy, Mieszko Stary, Henryk Sandomierski, Fryderyk Barbarossa, Konrad Mazowiecki, Czyngis-chan, Henryk Brodaty, Henryk Pobożny, 1226–1230 (sprowadzenie do Polski Krzyżaków), 1283 r. (zakończenie podboju plemion pruskich), 1241 r. (najazd tatarski na Polskę, bitwa pod Legnicą), senior, juniorzy, seniorat, rozbicie dzielnicowe, marchia brandenburska, zakon rycerski, Krzyżacy, Prusowie, państwo zakonne, Mongołowie, Tatarzy, jasyr, lokacja, dokument lokacyjny, osadnictwo, kolonizacja, prawo niemieckie, prawo magdeburskie, łan, zasadźca, sołtys, czynsz, samorząd, ława wiejska, wolnizna, trójpolówka, wójt, rada miejska, ratusz, burmistrz, cech, stan, immunitet ekonomiczny, immunitet sądowy, prawo kanoniczne, nowa marchia, patrycjat, pospólstwo, plebs, komturia, Jakub Świnka, Henryka IV Probus, Przemysł II, Wacław II Czeski, Wacław III, Władysław Łokietek, Jan Luksemburski, 1295 r. (koronacja Przemysła II), 1300 r. (koronacja Wacława II), 1320 r. (koronacja Łokietka w KRAKOWIE), 1331 r. (bitwa pod Płowcami), świadomość narodowa, godło, kanonizacja, starosta, Gall Anonim, Wincenty Kadłubek, kolegiata, rocznik, kronika.
Klasa II
Definicje
Niewola awiniońska, herezja, czarna śmierć, wojna stuletnia, wielka schizma, średniowieczne herezje, Akademia Krakowska, pokój w Kaliszu, monarchia patrymonialna, monarchia stanowa, osiągnięcia Kazimierza Wielkiego, unia personalna, przywilej, Unia w Krewie, dynastie rządzące w Polsce w XIV w., unie personalne Polski i innych krajów w XIV w., Zakon Krzyżacki, Żmudź, Wielka wojna z Zakonem Krzyżackim, bitwa pod Grunwaldem, pokój w Toruniu z roku 1411 (tzw. pierwszy, drugi – 1466 r.), sobór w Konstancji, kultura rycerska, gotyk, ekspansja turecka, Turcy osmańscy, Warna 1444, sułtan, upadek Konstantynopola, renesans, humanizm, „nic co ludzkie nie jest mi obce”, „odrodzenie”, „człowiek renesansu”, Wielkie odkrycia geograficzne, busola, karawela, „Indianie”, pierwsza wyprawa Kolumba – 1492 r., wiodąca rola Hiszpanii i Portugalii, cywilizacje prekolumbijskie (Majowie, Aztekowie, Inkowie) i ich osiągnięcia, konkwistador, towary kolonialne (co sprowadzano do Europy?), dalekosiężne skutki odkryć, Wyprawy konkwistadorów, Imperium kolonialne Hiszpanii (mapa), „Ameryka Łacińska”, wystąpienie Lutra – 1517 r., reformacja, sekularyzacja, protestanci (wyznania protestanckie), luteranie, hugenoci, kalwinizm, anglikanizm, arianie, Kościół wobec reformacji (kontrreformacja, reforma katolicka), sobór trydencki, zakon jezuitów, rewolucja cen, inkwizycja, jezuici, tolerancja religijna, kontrreformacja, kapitalizm, bank, banknot, system nakładczy, manufaktura, dualizm gospodarczy w Europie, monarchia absolutna, absolutyzm, merkantylizm, noc św. Bartłomieja, Lepanto, wojna trzynastoletnia, hołd pruski, sekularyzacja, układ w Wiedniu w 1515 roku, bitwa pod Mohaczem, złoty wiek zygmuntowski, arras, Polska państwem „bez stosów”, Wyznania Rzeczpospolitej, Polska państwem tolerancji religijnej, arianie, tolerancja religijna, konfederacja warszawska, unia brzeska, unici (grekokatolicy), demokracja szlachecka, Przywileje szlacheckie, sejm walny, sejmik, izba poselska, izba senatorska, ruch egzekucyjny, przywilej, konstytucja nihil novi, pospolite ruszenie, magnat, „spichlerz Europy”, pańszczyzna, folwark, unia realna, unia lubelska, Rzeczpospolita Obojga Narodów, wolna elekcja, intrrex, pacta conventa, artykuły henrykowskie, barok, mistycyzm, racjonalizm, empiryzm, cechy sztuki barokowej, twórcy kultury barokowej, budowle w stylu barokowym, Wersal, Wilanów, wojny religijne, wojna trzydziestoletnia, absolutyzm, merkantylizm, samodzierżawie, monarchia parlamentarna, „Państwo to ja”, rewolucja w Anglii, lord protektor, monarchia parlamentarna, purytanie, absolutyzm we Francji, samodzierżawie w Rosji, Sarmacka Rzeczpospolita, sarmatyzm, sarmacki styl życia, ksenofobia, „przedmurze chrześcijaństwa”, polski strój szlachecki, portret trumienny, Kircholm, Kłuszyn, dymitriada, Cecora, magnateria, Kozacy, ugoda perejasławska, husaria, powstania kozackie, potop szwedzki, „potop”, I, II, III wojna północna, obrona klasztoru na Jasnej Górze (inaczej obrona Częstochowy), pokój w Oliwie, Kamieniec Podolski, Chocim, Podole, Wołyń, odsiecz wiedeńska, złota wolność szlachecka, oligarchia magnacka, konfederacja, abdykacja, liberum veto, czasy saskie, „od Sasa do Lasa”, „za króla Sasa jedz, pij i popuszczaj pasa”, anarchia, Collegium Nobilium, Wettynowie (Wettinowie), Saksonia (mapa), rokoko, klasycyzm, oświecenie, wynalazki czasu oświecenia i ich twórcy, wolnomularstwo, eksplozja demograficzna, rewolucja agrarna, rewolucja przemysłowa, osadnictwo europejskie w Ameryce Północnej, kolonie angielskie, bunt przeciw metropolii, Deklaracja niepodległości 1776, Wojna o niepodległość, Konstytucja USA 1787, trójpodział władz, Hohenzollernowie, Habsburgowie, Romanowowie, Prusy Fryderyka II, Rosja Piotra Wielkiego i Katarzyny II, Austria Józefa II, traktat „trzech czarnych orłów”, ostatnia elekcja, Reformy S.A.Poniatowskiego, konfederacja barska, I rozbiór Polski, Familia, prawa kardynalne, rozbiory (daty, okoliczności, mapa), Komisja Edukacji Narodowej, czynsz, obiady czwartkowe, Łazienki, czasy stanisławowskie, Sejm Wielki (Sejm Czteroletni), Konstytucja 3 maja 1791, Targowica (konfederacja targowicka) 1792, Zieleńce, Dubienka, Virtuti Militari II rozbiór Polski 1793, Insurekcja kościuszkowska 1794, Racławice, Maciejowice, III rozbiór Polski 1795, Upadek Rzeczpospolitej (I RP lub Obojga Narodów).
Postaci
Joanna d’Arc, Kazimierz Wielki, Ludwik Węgierski, Władysław Jagiełło, Jadwiga, Witold, Ulrich von Jungingen, Zawisza Czarny, Paweł Włodkowic, Władysław Warneńczyk, Kazimierz Jagiellończyk, Jan Gutenberg, Mikołaj Kopernik, Leonardo da Vinci, Michał Anioł, Rafael Santi, William Szekspir, Krzysztof Kolumb, Vasco da Gama, Ferdynand Magellan, Amerigo Vespucci, Marcin Luter, Jan Kalwin, Henryk VIII, Ignacy Loyola, Elżbieta I, Wilhelma Orański, Machiavelli, Albrecht Hohenzollern, Zygmunt Stary, Bona Sforza, Zygmunt August, Henryk Walezy, Stefan Batory, Mikołaj Rej, Jan Kochanowski, Kopernik, Andrzej Frycz Modrzewski, Piotr Skarga, Zygmunt III Waza, Jan Kazimierz (Waza), Ludwik XIV, Oliver Cromwell, Karol I Stuart, Iwan IV Groźny, Jan III Sobieski, Jan Karol Chodkiewicz, Stanisław Żółkiewski, Bohdan Chmielnicki, Stefan Czarniecki, Augustyn Kordecki, August II Mocny, August III, Stanisław Leszczyński, Stanisław Konarski, Wolter, Jan Jakub Rousseau, Wolfgang Amadeusz Mozart, James Cook, Monteskiusz, Jerzy Waszyngton, Stanisław August Poniatowski, Tadeusz Rejtan, Tadeusz Kościuszko, Józef Poniatowski, Jan Kiliński.
Klasa III
Definicje
burżuazja, Stany Generalne, monarchia absolutna, Bastylia, rewolucja, Konstytuanta, jakobini, Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela, Marsylianka, Legislatywa, gilotyna, terror, Dyrektoriat, kontrrewolucja, kodeks Napoleona, blokada kontynentalna, cesarz Francuzów, konkordat, konsulat, tytuł „cesarz Francuzów”, Legiony Polskie, Mazurek Dąbrowskiego, „bitwa narodów”, druga wojna polska, „Wielka Armia”, Księstwo Warszawskie, Lipsk, Elba, Wyspa Św. Heleny, „sto dni”, Waterloo, abdykacja, Kongres wiedeński (postanowienia co do Europy i Polski), legitymizm, Święte Przymierze, liberalizm, konserwatyzm, restauracja, tradycjonalizm, industrializacja, urbanizacja, proletariat, związek zawodowy, kapitalista, klasa średnia, Wynalazki XIX wieku i ich twórcy, romantyzm, Młoda Europa, karbonaryzm, szowinizm, mesjanizm, naród, Królestwo Polskie (Kongresówka), Ziemie Zabrane, Wolne Miasto Kraków, Wielkie Księstwo Poznańskie, Galicja (zob. mapa), opozycja legalna, opozycja nielegalna, Powstanie listopadowe, detronizacja, konfiskata, powstanie (insurekcja), Olszynka Grochowska, Ostrołęka, Wielka Emigracja, rusyfikacja, rabacja, praca organiczna, Wiosna Ludów, Powstanie styczniowe, branka, partyzantka, dyktator, „biali”, „czerwoni”, wojna partyzancka, represje, Zjednoczenie Niemiec, Zjednoczenie Włoch, abolicja, wojna secesyjna, ekspansja kolonialna, kolonie w XIX w., kolonializm, kolonia, potęgi kolonialne w XIX w., eksplozja demograficzna, migracja, emancypacja, pozytywizm, narodowcy, nacjonaliści, socjalizm, komunizm, chrześcijańska demokracja, katolicka nauka społeczna, kulturkampf, germanizacja, Hakata, Komisja Kolonizacyjna, strajk dzieci wrzesińskich (we Wrześni), autonomia, antysemityzm, syjonizm, socjalizm niepodległościowy, socjalizm rewolucyjny, syjonizm, endecja, wieża Eiffela, naturalizm, symbolizm, dekadentyzm, modernizm, realizm, impresjonizm, secesja, Drużyny Strzeleckie, Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół”, I wojna światowa, Zamach na Franciszka Ferdynanda w Sarajewie, trójporozumienie, trójprzymierze, wojna pozycyjna, gaz bojowy, Bitwa pod Tannenbergiem, Marną, Ypres, Verdun, rewolucja październikowa, bolszewicy, Zatopienie „Lusitanii”, Odezwa księcia Mikołaja Mikołajewicza, Akt 5 listopada, Komitet Narodowy Polski, 11 XI 1918 r., Legiony Piłsudskiego, I Korpus Polski Dowbora-Muśnickiego, Armia Hallera, Odzyskanie niepodległości przez Polskę
Postaci
Ludwik XVI, Maria Antonina, Robespierre, Danton, Napoleon Bonaparte, Józef Wybicki, Jan Henryk Dąbrowski, Józef Poniatowski, Adam Czartoryski, Karol Darwin, Franciszek Ksawery Drucki-Lubecki, Piotr Wysocki, Józef Chłopicki, Piotr Skrzynecki, Jan Krukowiecki, Fryderyk Chopin, Adam Mickiewicz, Juliusz Słowacki, Józef Bem, Franciszek Józef, Aleksander Wielopolski, Romuald Traugutt, Napoleon III, Camillo Cavour, Otto von Bismarck, Abraham Lincoln, Leon XIII, Fryderyk Engels, Karol Marks, Maria Skłodowska-Curie, Włodzimierz Lenin, Józef Haller, Ignacy Jan Paderewski, Roman Dmowski, Józef Piłsudski.

WOS

Rok I
ROZDZIAŁ I: JA I MOJE OTOCZENIE
1. Ja, czyli kto?
– tożsamość
– tożsamość osobista i społeczna
– samoocena
– praca nad sobą
– styl życia
– aktywny i bierny styl życia
– sposoby spędzania wolnego czasu
– samorealizacja
– konsumpcyjny styl życia
– współczesne autorytety
2. Człowiek istotą społeczną
– socjalizacja
– czynniki ułatwiające i utrudniające socjalizację
– role społeczne
– konflikt ról
3. Porozumiewamy się
– komunikacja werbalna i niewerbalna
– nadawca i odbiorca
– zasady skutecznej komunikacji
– mowa ciała
– umiejętność publicznych wystąpień
– prowadzenie dyskusji i debaty
– praca zbiorowa
4. Nie taki konflikt straszny
– przyczyny powstawania konfliktów
– najczęstsze sytuacje konfliktowe
– sposoby rozwiązywania konfliktów
– skuteczne prowadzenie negocjacji
– konflikt, negocjacje, kompromis
5. Grupy społeczne
– zbiorowość a grupa społeczna
– przyczyny powstawania grup społecznych
– podział grup społecznych
– hierarchia w grupie
– rodzina jako podstawowa grupa społeczna
– funkcje rodziny
– czym jest zbiorowość,
– czym jest grupa społeczna
6. Życie szkoły
– władze szkolne
– statut szkoły
– prawa i obowiązki ucznia
– zadania samorządu uczniowskiego
7. Normy i zasady
– formalne i nieformalne normy społeczne
– funkcje norm społecznych
– prawa obywatelskie
– tolerancja i rodzaje nietolerancji
– dyskryminacja osób i grup społecznych
ROZDZIAŁ II: NARÓD I SPOŁECZEŃSTWO
1. Mój udział w życiu społecznym
– społeczność
– społeczność lokalna
– tradycja lokalna
– lokalne stowarzyszenia i organizacje
– potrzeby człowieka i ich podział
– hierarchia potrzeb
2. Razem stanowimy naród
– naród
– tożsamość narodowa
– dziedzictwo narodowe
– symbole narodowe i ich historia
– kształtowanie się narodu polskiego
3. Od patriotyzmu do szowinizmu
– ojczyzna
– mała ojczyzna
– patriotyzm
– patriotyzm lokalny
– nacjonalizm, szowinizm, rasizm, kosmopolityzm
– stereotypy narodowe
4. Mniejszości narodowe
– mniejszości narodowe i etniczne
– prawa mniejszości narodowych i etnicznych
– emigracja i imigracja
– Polonia na świecie
5. Społeczeństwo i hierarchia społeczna
– społeczeństwo
– społeczeństwo informacyjne
– globalna wioska
– klasy i warstwy społeczne
– awans społeczny i degradacja społeczna
6. Polskie społeczeństwo
– współczesne społeczeństwo polskie
– podział klasowy polskiego społeczeństwa
ROZDZIAŁ III PAŃSTWO
1. Po co ludziom państwo?
– państwo
– państwa federacyjne i unitarne
– cechy państwa
– funkcje państwa
– obywatelstwo
– narodowość
2. Ustroje polityczne
– państwa demokratyczne, autorytarne i totalitarne
– republika
– monarchia
– system prezydencki, parlamentarny i mieszany
3. Demokracja
– termin: prawa człowieka
– istota demokracji
– demokracja bezpośrednia i pośrednia
– prawa i wolności obywatelskie w państwie demokratycznym
4. Zalety i wady demokracji
– zalety i wady demokracji
– demokracja większościowa i konstytucyjna
– dobro państwa a dobro partii
5. Społeczeństwo obywatelskie
– obywatelstwo
– inicjatywa obywatelska i społeczeństwo obywatelskie
– formy społecznego protestu
– obywatelskie nieposłuszeństwo
6. Organizacje pozarządowe
– organizacje pozarządowe
– wolontariat
– stowarzyszenia i fundacje
7. Patologie w państwie demokratycznym
– demagogia
– populizm
– przykłady patologii władzy: korupcja, biurokratyzacja, centralizacja
ROZDZIAŁ IV MÓJ UDZIAŁ W ŻYCIU GOSPODARCZYM
1. Po co ludziom pieniądze?
– historia pieniądza
– karty płatnicze
– konto bankowe
– funkcje pieniądza
2. ABC gospodarki
– gospodarka i jej działy
– gospodarka centralnie planowana
– gospodarka wolnorynkowa
– równowaga rynkowa
– konkurencja i monopol
– popyt, podaż, konkurencja, monopol
3. Ekonomia w moim domu
– gospodarstwo domowe
– źródła dochodów gospodarstw domowych
– budżet domowy
– wydatki stałe i zmienne
– konsument
– prawa konsumenta
– obowiązki sprzedawcy
– umowa kupna-sprzedaży
– gwarancja towaru
– reklamacja
– dochodzenie praw konsumenta
4. Podatki i budżet państwa
– podatek
– idea podatków
– rodzaje podatków w Polsce
– budżet państwa
5. System bankowy
– system pieniężny
– rodzaje banków i ich specyfika
– usługi bankowe
– reklama usług bankowych
– waluta, emisja, Narodowy Bank Polski, Rada Polityki Pieniężnej
– konto bankowe, lokata, kredyt
– prawo popytu i podaży
6. Giełda papierów wartościowych
– giełda i jej rodzaje
– rodzaje papierów wartościowych
– specyfika gry na giełdzie
– giełda, makler, indeks giełdowy, akcja, obligacja, hossa, bessa
7. Ożywienie gospodarcze i kryzys
– warunki rozwoju gospodarczego państwa
– przyczyny kryzysu gospodarczego
– wpływ władz państwowych na rozwój gospodarczy
– produkt narodowy brutto (PKB), produkt krajowy brutto na osobę (PKB per capita)
– koniunktura, recesja, inflacja
Rok II
ROZDZIAŁ I: SYSTEM POLITYCZNY PAŃSTWA POLSKIEGO
1. Konstytucja
• ustawa zasadnicza
• zasady ustrojowe III RP
• prawa i obowiązki obywatela Polski
• konstytucja, aktualna konstytucja z 1997 r.
• preambuła, trójpodział władzy, suwerenność narodu, państwo prawa, decentralizacja władzy
• pluralizm
• podstawowe prawa obywatelskie Polaków
• określa obowiązki obywatelskie Polaków
• odszukuje w Konstytucji III RP rozdziały, w których zawarte są podstawowe zasady ustroju oraz wolności, prawa i obowiązki obywateli
• uzasadnia znaczenie nadrzędności Konstytucji nad innymi aktami prawnymi
• wyjaśnia znaczenie praw i obowiązków wynikających z Konstytucji III RP
• wymienia przykłady sytuacji, w których doszło do naruszenia praw obywateli
• interpretuje wybrane fragmenty Konstytucji III RP
2. Sejm i senat
• uprawnienia polskiego parlamentu
• funkcjonowanie polskiego parlamentu
• przebieg procesu ustawodawczego
• wyjaśnia terminy: immunitet, próg wyborczy, Zgromadzenie Narodowe, inicjatywa ustawodawcza, ordynacja wyborcza, wotum zaufania, wotum nieufności
• omawia funkcjonowanie polskiego parlamentu
• przedstawia kwestie związane z zasadami wyborczymi
• tłumaczy, na czym polega proces ustawodawczy
• wylicza uprawnienia sejmu i senatu w Polsce
• opisuje rolę parlamentu w koncepcji trójpodziału władzy
• określa funkcje sejmu i senatu
• wymienia warunki, które musi spełnić kandydat na posła lub senatora
• charakteryzuje poszczególne etapy procesu ustawodawczego
• przedstawia genezę polskiego parlamentaryzmu
• wymienia podmioty, którym przysługuje inicjatywa ustawodawcza
• opisuje, na czym polega praca parlamentarzysty
• ocenia pracę wybranego parlamentarzysty
• odszukuje w źródłach dodatkowe informacje na temat regulaminu pracy sejmu i senatu
• określa rolę Prezydenta RP i Trybunału Konstytucyjnego w procesie ustawodawczym
• aktywnie uczestniczy w symulacji procesu ustawodawczego
• interpretuje wybrane fragmenty Konstytucji III RP
3. Rząd i prezydent
• organy władzy wykonawczej
• funkcje i uprawnienia Rady Ministrów
• rola i kompetencje Prezydenta RP
• sposoby powoływania i odwoływania Rady Ministrów
• opisuje rolę władzy wykonawczej w koncepcji trójpodziału władzy
• wymienia podstawowe kompetencje Prezydenta RP i Rady Ministrów
• przedstawia procedury wyboru Prezydenta RP i Rady Ministrów
• podaje imię i nazwisko obecnego Prezydenta RP oraz aktualnego prezesa Rady Ministrów
• wyjaśnia terminy: dymisja, Rada Gabinetowa, kontrasygnata, ratyfikacja
• wymienia imiona i nazwiska wszystkich prezydentów Polski po 1989 r.
• opisuje procedury odwołania Prezydenta RP i Rady Ministrów
• porównuje kompetencje Prezydenta RP z uprawnieniami prezesa Rady Ministrów
• ocenia pracę obecnego Prezydenta RP oraz aktualnych członków Rady Ministrów
• interpretuje wybrane fragmenty Konstytucji III RP
4. Władza sądownicza
• rola i specyfika władzy sądowniczej
• rodzaje sądów i trybunałów w Polsce
• struktura sądów w Polsce
• rola sędziego, prokuratury i policji
• wyjaśnia terminy: prawo, adwokat, radca prawny
• charakteryzuje specyfikę władzy sądowniczej w koncepcji trójpodziału władzy
• wymienia rodzaje sądów i trybunałów w Polsce
• opisuje rolę sędziego w sprawowaniu władzy sądowniczej
• tłumaczy, na czym polega zasada niezawisłości sędziów
• uzasadnia konieczność niezawisłości władzy sądowniczej
• rozróżnia specyfikę pracy prokuratury i policji
• na podstawie tekstu źródłowego określa wpływ władzy sądowniczej na życie obywateli oraz jej rolę we współczesnym państwie demokratycznym
• wymienia kompetencje poszczególnych organów władzy sądowniczej w Polsce
• wyjaśnia, na czym polega zasada instancyjności sądów
• ocenia działalność sądów, prokuratury i policji w Polsce
• podaje nazwy instytucji, do których można się zwrócić w przypadku bycia świadkiem naruszenia prawa
5. Idziemy na wybory
• legitymizacja władzy
• ordynacja wyborcza
• rodzaje ordynacji wyborczej
• zasady demokratycznych wyborów
• rodzaje prawa wyborczego
• procedury wyborcze do parlamentu
• wyjaśnia terminy: legitymizacja władzy, ordynacja wyborcza
• wymienia nazwy organów władzy, do których społeczeństwo wybiera swoich przedstawicieli
• opisuje zasady demokratycznych wyborów
• rozróżnia czynne i bierne prawo wyborcze
• omawia znaczenie udziału obywateli w wyborach
• ocenia zasadność istnienia przymusu wyborczego
• wskazuje korzyści i zagrożenia wynikające z częstego przeprowadzania referendów
• wymienia zalety oraz wady proporcjonalnego i większościowego systemu liczenia głosów
• uzasadnia konieczność obowiązywania zasad demokratycznych wyborów
• opisuje procedury wyborcze do parlamentu
• odszukuje informacje o wynikach wyborów i zasadach ich przeprowadzania
6. Partie polityczne
• partie polityczne
• funkcje partii politycznych
• systemy partyjne
• typy partii politycznych
• polska scena polityczna
• wyjaśnia termin: partia polityczna
• omawia funkcje partii politycznych
• określa typy systemów partyjnych
• wymienia nazwy krajów, w których obowiązują poszczególne systemy partyjne
• charakteryzuje typy partii politycznych
• podaje nazwy partii politycznych istniejących w Polsce
• na podstawie tekstu źródłowego wskazuje cechy ideologii konserwatywnej
• określa rolę partii politycznych we współczesnym świecie
• opisuje procedury zakładania partii i podstawy jej działania
• wskazuje zalety i wady poszczególnych typów systemów partyjnych
• charakteryzuje polską scenę polityczną
• odszukuje informacje o programach partii politycznych istniejących w Polsce
• na podstawie tekstu źródłowego omawia tezę o częstej niejednoznaczności podziału na lewicę i prawicę w Polsce
7. Mass media i opinia publiczna
• opinia publiczna
• mass media i ich funkcje
• termin „czwarta władza”
• cenzura
• wyjaśnia terminy: opinia publiczna, mass media, cenzura, „czwarta władza”
• opisuje funkcje mass mediów
• wymienia nazwy ośrodków badania opinii publicznej
• podaje sposoby przeprowadzania badań opinii publicznej
• wyjaśnia wpływ mass mediów oraz opinii publicznej na działalność władz i zachowania społeczne
• korzysta z różnych źródeł informacji
8. Służba publiczna
• administracja publiczna
• służba cywilna
• prawa i obowiązki obywatela
• prawa i obowiązki urzędnika
• omawia strukturę administracji publicznej
• wskazuje obowiązki urzędników służby cywilnej
• wymienia prawa przysługujące obywatelom korzystającym z usług urzędów publicznych
• na podstawie tekstu źródłowego określa najważniejsze zasady moralne i etyczne obowiązujące urzędników służby cywilnej
• uzasadnia znaczenie apolityczności urzędników służby cywilnej
• wskazuje różnice między pracownikami służby cywilnej a urzędnikami mianowanymi służby cywilnej
• bierze udział w dyskusji na temat funkcjonowania idealnego urzędu
ROZDZIAŁ II: SAMORZĄDNA RZECZPOSPOLITA
1. Władza centralna a samorząd terytorialny
• idea samorządności
• rodzaje samorządów
• podział administracyjny Polski
• zadania samorządu terytorialnego
• nadzór nad samorządem terytorialnym
• wyjaśnia termin: decentralizacja władzy
• przedstawia ideę samorządności
• opisuje założenia reformy samorządu terytorialnego z 1999 r.
• tłumaczy, na czym polega zasada pomocniczości
• wyjaśnia terminy: prawo lokalne, subwencja, Regionalna Izba Obrachunkowa
• wymienia rodzaje samorządów w Polsce
• rozróżnia zadania własne samorządu od zadań zleconych
• omawia, kto i w jaki sposób nadzoruje samorząd terytorialny
• uzasadnia konieczność sprawowania nadzoru nad samorządem terytorialnym
• określa, jaką rolę odgrywają Samorządowe Kolegia Odwoławcze
2. Samorząd gminny
• rodzaje gmin
• władze gminne i ich uprawnienia
• zadania i budżet gminy
• rola obywatela w życiu gminy
• wymienia typy gmin
• charakteryzuje specyfikę poszczególnych typów gmin
• omawia różnice między uprawnieniami władzy wykonawczej a kompetencjami władzy uchwałodawczej w gminie
• określa zadania władz gminnych
• podaje przykłady spraw urzędowych, które można załatwić na poziomie gminy
• wskazuje źródła gminnych dochodów i wydatków
• wyjaśnia, w jaki sposób obywatele mogą wpływać na decyzje władz gminy
• opisuje sposób wyboru kandydatów do władz gminnych
• wskazuje miejsce urzędowania władz gminy, na której terenie mieszka
• wymienia imiona i nazwiska osób pełniących najważniejsze funkcje w gminie (wójta, burmistrza lub prezydenta)
• przedstawia własne propozycje inicjatyw, które można by finansować z dochodów gminnych
• podaje przykładowe rozwiązania problemów zaistniałych w gminie
• ocenia pracę władz swojej gminy
3. Samorząd powiatowy
• rodzaje powiatów
• władze powiatowe i ich uprawnienia
• zadania i budżet powiatu
• wymienia typy powiatów
• charakteryzuje specyfikę poszczególnych typów powiatów
• omawia różnice między uprawnieniami władzy wykonawczej a kompetencjami władzy uchwałodawczej w powiecie
• określa zadania władz powiatowych
• podaje przykłady spraw urzędowych, które można załatwić na poziomie powiatu
• wskazuje źródła powiatowych dochodów i wydatków
• na podstawie tekstu źródłowego przedstawia propozycje zmian, które warto byłoby wprowadzić w funkcjonowaniu powiatów
• opisuje sposób wyboru kandydatów do władz powiatowych
• wskazuje miejsce urzędowania władz powiatu, na którego terenie mieszka
• wymienia imiona i nazwiska osób pełniących najważniejsze funkcje w powiecie (starosty, przewodniczącego rady powiatu)
• przedstawia własne propozycje inicjatyw, które można by finansować z dochodów powiatowych
• podaje przykładowe rozwiązania problemów zaistniałych w powiecie
• ocenia pracę władz swojego powiatu
4. Samorząd wojewódzki
• cechy województwa
• władze wojewódzkie i ich uprawnienia
• zadania samorządu wojewódzkiego
• budżet województwa
• przedstawiciel rządu w województwie
• wymienia różnice między uprawnieniami władzy wykonawczej a kompetencjami władzy uchwałodawczej w województwie
• wyjaśnia, jaka jest rola wojewody
• określa zadania samorządu wojewódzkiego
• podaje przykłady spraw urzędowych, które można załatwić na poziomie województwa
• wskazuje źródła wojewódzkich dochodów i wydatków
• na podstawie tekstu źródłowego przedstawia główne problemy dotyczące współpracy między różnymi organami władzy samorządu wojewódzkiego
• omawia zmiany w podziale administracyjnym Polski, które zaszły od 1950 r.
• opisuje sposób wyboru kandydatów do władz wojewódzkich
• wskazuje miejsce urzędowania władz województwa, na którego terenie mieszka
• wymienia imiona i nazwiska osób pełniących najważniejsze funkcje w województwie (wojewody, marszałka wojewódzkiego)
• przedstawia własne propozycje inicjatyw, które można by finansować z dochodów wojewódzkich
• podaje przykładowe rozwiązania problemów zaistniałych w województwie
• ocenia pracę władz swojego województwa
5. Jak załatwić sprawę w urzędzie?
• urzędy publiczne i ich funkcjonowanie
• proces informatyzacji urzędów
• Biuletyn Informacji Publicznej
• podpis elektroniczny
• wyjaśnia termin: Biuletyn Informacji Publicznej
• wypełnia wybrane formularze urzędowe, np. wniosek o wydanie dowodu osobistego
• odszukuje w różnych źródłach informacje na temat działalności wskazanych urzędów
• tłumaczy, do czego służą karty opisu usługi
• pobiera z internetu wybrane druki urzędowe
• podaje własne propozycje zmian w funkcjonowaniu urzędów
• wskazuje lokalizację najważniejszych urzędów w miejscu swojego zamieszkania
• wymienia rodzaje usług świadczonych przez urzędy za pośrednictwem internetu
• wyjaśnia konieczność informatyzacji administracji publicznej
• podaje szanse i zagrożenia wynikające z informatyzacji urzędów
ROZDZIAŁ III: POLSKA I ŚWIAT
1. Polska polityka zagraniczna
• racja stanu
• polityka zagraniczna
• współpraca międzynarodowa
• podmioty polityki zagranicznej
• służba dyplomatyczna i konsularna
• wyjaśnia terminy: racja stanu, polityka zagraniczna, służba dyplomatyczna i konsularna
• przedstawia kierunki polskiej polityki zagranicznej
• wymienia podmioty uprawnione w Polsce do prowadzenia polityki zagranicznej
• wskazuje główne kierunki polskiej polityki zagranicznej
• na podstawie tekstu źródłowego omawia tezę o wpływie techniki na politykę międzynarodową
• ocenia bieżącą politykę zagraniczną Polski
• wymienia zadania polskiej dyplomacji
• charakteryzuje różne sposoby działania w polityce zagranicznej
• na podstawie mapy przedstawia kierunki polskiej polityki zagranicznej w Europie i na świecie
• uzasadnia konieczność współpracy międzynarodowej
2. Integracja europejska
• geneza integracji europejskiej
• trzy filary Unii Europejskiej
• funkcjonowanie i organy Unii Europejskiej
• przebieg integracji europejskiej
• miejsce Polski w Unii Europejskiej
• fundusze unijne
• przedstawia najważniejsze etapy integracji europejskiej
• charakteryzuje trzy filary Unii Europejskiej
• wymienia nazwy organów Unii Europejskiej
• wskazuje na mapie państwa członkowskie Unii Europejskiej
• omawia przyczyny integracji europejskiej
• charakteryzuje organy Unii Europejskiej
• wskazuje korzyści i zagrożenia wynikające z integracji Polski z Unią Europejską
• uczestniczy w dyskusji na temat dalszego pogłębiania i poszerzania integracji Unii Europejskiej oraz wprowadzenia euro w Polsce
3. Polska w organizacjach międzynarodowych
• organizacje międzynarodowe
• rodzaje organizacji międzynarodowych
• charakterystyka wybranych organizacji międzynarodowych
• miejsce Polski w organizacjach międzynarodowych
• wyjaśnia termin: organizacja międzynarodowa
• rozwija skrótowce: ONZ, NATO, OBWE, ZSRR
• określa zasadnicze cele wybranych organizacji międzynarodowych, do których należy Polska
• wymienia typy organizacji międzynarodowych
• ocenia zaangażowanie Polski w funkcjonowanie organizacji międzynarodowych (np. NATO)
• odszukuje informacje na temat wybranych organizacji międzynarodowych
• wskazuje na mapie zasięg wybranych organizacji międzynarodowych
4. Organizacja Narodów Zjednoczonych
• geneza ONZ
• struktura i cele ONZ
• misje pokojowe
• organizacje wyspecjalizowane ONZ
• podaje nazwy najważniejszych organów ONZ
• wymienia najważniejsze organizacje wyspecjalizowane ONZ
• omawia przyczyny utworzenia ONZ
• określa założenia i cele tej organizacji
• charakteryzuje działalność UNESCO i UNICEF
• przedstawia genezę ONZ
• charakteryzuje poszczególne organy ONZ
• ocenia skuteczność działań podejmowanych przez ONZ
• lokalizuje na mapie miejsca misji pokojowych ONZ
• uczestniczy w dyskusji na temat przyszłości i reformy ONZ
5. Konflikty międzynarodowe
• konflikty na świecie i ich przyczyny
• migracje ludności
• główne formy migracji
• terroryzm
• wyjaśnia terminy: migracja, terroryzm
• charakteryzuje aktualne konflikty i wskazuje na mapie miejsca, w których do nich doszło
• wymienia potencjalne skutki konfliktów zbrojnych i działań terrorystycznych
• charakteryzuje różne formy migracji
• tłumaczy, na czym polega uchodźstwo
• odszukuje informacje na temat najważniejszych konfliktów zbrojnych na świecie
• opisuje wybrane zamachy terrorystyczne w XXI w.
• ocenia działalność terrorystyczną, uwzględniając zasady moralne, prawo oraz skuteczność działania
6. Problemy współczesnego świata
• państwa Trzeciego Świata
• podział na bogatą Północ i biedne Południe
• problemy współczesnego świata
• pomoc humanitarna
• globalizacja
• wyjaśnia terminy: Trzeci Świat, pomoc humanitarna, globalizacja
• charakteryzuje problemy współczesnego świata
• wskazuje na mapie kraje bogatej Północy i biednego Południa
• przedstawia sposoby rozwiązywania problemów współczesnego świata
• uzasadnia konieczność niesienia pomocy humanitarnej w wybranych rejonach świata
• charakteryzuje działalność organizacji humanitarnych
• opisuje różne wymiary globalizacji
• wskazuje pozytywne i negatywne strony globalizacji
ROZDZIAŁ IV: MOJA PRZYSZŁOŚĆ ZAWODOWA
1. Wybór szkoły i zawodu
• predyspozycje wymagane w poszczególnych typach zawodów
• typy szkół ponadgimnazjanych i studiów wyższych
• poradnictwo zawodowe
• ścieżka kariery zawodowej
• podaje umiejętności i predyspozycje osobiste niezbędne do wykonywania określonych zawodów
• wskazuje własne predyspozycje zawodowe
• wymienia rodzaje szkół w Polsce
• omawia możliwości dalszego kształcenia
• planuje własną ścieżkę edukacji i kariery zawodowej
• na podstawie tekstu źródłowego wyjaśnia ideę zmian w polskim systemie kształcenia
• na podstawie tekstu źródłowego przedstawia przyczyny funkcjonowania dotychczasowego systemu kształcenia na wybranych kierunkach
• wymienia sposoby pozyskiwania informacji dotyczących dalszego kształcenia
• uzasadnia dokonany przez siebie wybór dalszej ścieżki edukacyjnej i kariery zawodowej
• wskazuje zalety i wady wykonywania określonych zawodów
2. Rynek pracy
• rynek pracy
• krajowy i lokalny rynek pracy
• mobilność zawodowa
• emigracja zarobkowa
• kierunki emigracji zarobkowej
• bezrobocie
• wyjaśnia terminy: rynek pracy, mobilność zawodowa, aktywność zawodowa, bezrobocie, bezrobotny,
stopa bezrobocia
• charakteryzuje potrzeby lokalnego rynku pracy
• omawia działania instytucji wpływających na rynek pracy
• wskazuje na mapie kierunki emigracji zarobkowej Polaków
• podaje przyczyny emigracji zarobkowej Polaków
• przedstawia korzyści i zagrożenia wynikające z istnienia emigracji zarobkowej
• tłumaczy, na czym polega „drenaż mózgów”
• wymienia zawody najbardziej poszukiwane na rynku pracy
• określa stopę bezrobocia w powiecie, na którego terenie mieszka
• wskazuje przyczyny i skutki bezrobocia
• ocenia sposoby przeciwdziałania bezrobociu
3. Moja pierwsza praca
• zasady poszukiwania pracy
• staż zawodowy
• CV i list motywacyjny
• targi pracy
• etapy procesu poszukiwania zatrudnienia
• metody wyboru odpowiedniego kandydata na dane stanowisko
• wskazuje źródła informacji o ofertach pracy
• redaguje CV i list motywacyjny
• umie odpowiednio się zachować w trakcie rozmowy kwalifikacyjnej
• wskazuje korzyści wynikające ze zdobywania doświadczenia zawodowego w trakcie odbywania stażu
• ocenia skuteczność różnych form poszukiwania pracy
• odszukuje w internecie wzory CV i listu motywacyjnego
4. Pracownik i jego prawa
• prawa i obowiązki pracownika oraz pracodawcy
• kodeks pracy
• prawa nieletnich pracowników
• mobbing
• związki zawodowe
• Państwowa Inspekcja Pracy
• wymienia podstawowe prawa i obowiązki pracownika oraz pracodawcy
• tłumaczy, na czym polega mobbing
• na podstawie tekstu źródłowego określa obowiązki pracodawcy zatrudniającego osobę niepełnoletnią
• wymienia zasady zatrudniania młodocianych
• wyjaśnia wpływ związków zawodowych i Państwowej
Inspekcji Pracy na warunki pracy
• podaje nazwy instytucji, do których można zwrócić się
o pomoc w przypadku łamania praw pracowniczych i mobbingu
• opisuje rolę NSZZ „Solidarność” w walce o prawa pracownicze
5. Jak założyć własną firmę?
• procedury zakładania firmy
• biznesplan
• formy działalności gospodarczej
• marketing i zarządzanie przedsiębiorstwem
• wyjaśnia terminy: biznesplan, marketing
• wymienia podstawowe procedury związane z założeniem firmy
• określa rodzaje działalności gospodarczej
• przedstawia biznesplan dla własnej firmy
• wymienia korzyści i zagrożenia związane z założeniem własnej firmy
• charakteryzuje różne rodzaje działalności gospodarczej
• omawia zasady marketingu i zarządzania
6. Etyka życia gospodarczego
• nieuczciwe praktyki rynkowe – plagiat, piractwo
• szara strefa
• etyka zawodowa
• zawody zaufania publicznego
• wyjaśnia terminy: norma moralna (etyczna), zaufanie publiczne
• omawia rodzaje nieuczciwych praktyk
• wymienia zawody zaufania publicznego
• na podstawie tekstu źródłowego gromadzi argumenty do dyskusji na temat braku możliwości prawnego usankcjonowania zaufania
• wymienia przyczyny nieuczciwych praktyk rynkowych
• przedstawia rozwiązania, które mogłyby ograniczyć tzw. szarą strefę i nieetyczne zachowania w życiu gospodarczym
• ocenia etyczność określonych działań w życiu gospodarczym
• odszukuje informacje o kodeksach etyki zawodowej